عوامل زیان‌آور بیولوژیک در محل کار می‌توانند طیف وسیعی داشته باشند و بسته به نوع شغل و محیط کاری، متفاوت باشند. این عوامل می‌توانند از طریق تنفس، تماس پوستی، یا بلع وارد بدن شده و باعث بیماری یا مشکلات سلامتی شوند.
در اینجا به برخی از مهم‌ترین عوامل زیان‌آور بیولوژیک در محیط کار اشاره می‌کنم:
۱. باکتری‌ها:
- منبع: هوا، آب آلوده، سطوح آلوده، خاک.
- محیط‌های شغلی در معرض خطر: بیمارستان‌ها، آزمایشگاه‌ها، صنایع غذایی، کشاورزی، دامداری، فاضلاب‌ها، معادن.
- مثال‌ها: اشریشیا کلی (E. coli) در صنایع غذایی، مایکوباکتریوم توبرکلوزیس (سل) در مراکز درمانی، باکتری‌های عامل عفونت‌های پوستی در مشاغل با تماس با سطوح آلوده.
۲. ویروس‌ها:
- منبع: هوا (ذرات معلق)، قطرات تنفسی، تماس با مایعات بدن آلوده، تماس با سطوح آلوده.
- محیط‌های شغلی در معرض خطر: مراکز درمانی، مدارس، مهدکودک‌ها، مراکز خدمات عمومی، حمل و نقل عمومی، آزمایشگاه‌های ویروس‌شناسی.
- مثال‌ها: ویروس آنفولانزا، ویروس سرماخوردگی، ویروس هپاتیت، ویروس HIV، ویروس کرونا (SARS-CoV-2).
۳. قارچ‌ها:
- منبع: هاگ‌های قارچی موجود در هوا، رطوبت بالا، خاک، مواد آلی پوسیده.
- محیط‌های شغلی در معرض خطر: گلخانه‌ها، مزارع، مشاغل مربوط به نگهداری ساختمان (به خصوص در نواحی مرطوب)، انبارها، صنایع چوب.
- مثال‌ها: کپک‌ها (مانند آسپرژیلوس) که می‌توانند باعث مشکلات تنفسی یا آلرژی شوند.
۴. انگل‌ها:
- منبع: آب و غذای آلوده، تماس با حیوانات آلوده، خاک آلوده.
- محیط‌های شغلی در معرض خطر: دامداری، کشاورزی، کار با حیوانات، کار در مناطق با بهداشت پایین، مشاغل مربوط به فاضلاب.
- مثال‌ها: کرم‌های روده‌ای، تک‌یاخته‌ها (مانند ژیاردیا).
۵. آلرژن‌های بیولوژیک:
- منبع: گرده گیاهان، هاگ قارچ‌ها، گرد و غبار کنه تنفسی، شوره حیوانات، پروتئین‌های موجود در حشرات.
- محیط‌های شغلی در معرض خطر: کشاورزی، گلخانه‌ها، صنایع غذایی، کار با حیوانات (دامپزشکان، کارگران پشم‌ریسی)، مشاغل ساختمانی (به خصوص در معرض گرد و غبار).
- اثرات: واکنش‌های آلرژیک، آسم شغلی، درماتیت.
۶. سموم بیولوژیک (توکسین‌ها):
- منبع: محصولات متابولیک برخی میکروارگانیسم‌ها (باکتری‌ها و قارچ‌ها).
- محیط‌های شغلی در معرض خطر: صنایع غذایی (در صورت فساد مواد غذایی)، انبارها، کشاورزی، مشاغل مرتبط با سموم قارچی.
- مثال‌ها: آفلاتوکسین‌ها (تولید شده توسط برخی قارچ‌ها که در غلات و دانه‌های روغنی رشد می‌کنند).
محیط‌های شغلی که بیشتر در معرض این عوامل هستند:
- مراکز درمانی و بهداشتی: بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها، آزمایشگاه‌ها (به دلیل مواجهه با بیماران آلوده، نمونه‌های آزمایشگاهی).
- صنایع غذایی: تولید، فرآوری و بسته‌بندی مواد غذایی (به دلیل احتمال آلودگی با باکتری‌ها، قارچ‌ها و سموم).
- کشاورزی و دامداری: تماس با خاک، گیاهان، حیوانات و فضولات آن‌ها.
- کار با فاضلاب و زباله: مواجهه با میکروارگانیسم‌های متنوع.
- صنایع ساختمانی: به خصوص در مواجهه با گرد و غبار، کپک و رطوبت.
- آزمایشگاه‌های تحقیقاتی: کار با میکروارگانیسم‌های مختلف.
- کار با حیوانات: دامپزشکان، باغ وحش‌ها، پناهگاه حیوانات.
راه‌های پیشگیری و کنترل:
- رعایت بهداشت فردی: شستشوی مرتب دست‌ها، استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (ماسک، دستکش، عینک ایمنی).
- کنترل محیطی: تهویه مناسب، کنترل رطوبت، تمیزکاری منظم سطوح، دفع صحیح زباله و فاضلاب.
- آموزش کارکنان: اطلاع‌رسانی در مورد خطرات بیولوژیک و روش‌های پیشگیری.
- غربالگری و مراقبت‌های بهداشتی: انجام معاینات پزشکی منظم برای کارکنان در معرض خطر.
- استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (PPE): دستکش‌های مقاوم، ماسک‌های مناسب (N95 یا بالاتر)، لباس کار، عینک ایمنی.
- اصلاح فرایندهای کاری: برای کاهش تماس با عوامل زیان‌آور.
- انجام معاینات به موقع طب کـار جهت پیشگیری، بررسی احتمال ابتلا و درمان به موقع در مشاغلی که نام برده شد ضمن رعایت الزامات قانونی به حفظ و ارتقاء سطح سلامت کارکنان کمک شایانی می نماید.