کارهای سخت و زیان آور کارهایی است که در آنها عوامل فیزیکی، شیمیایی،مکانیکی، بیولوژیکی محیط کار غیر استاندارد بوده که در اثر اشتغال کارگر تنشی به مراتب بالاتر از ظرفیت طبیعی ( جسمی و روانی) در وی ایجاد می گردد که نتیجه آن بیماری شغلی و عوارض ناشی از آن می باشد.
کارهایی که در آن عوامل و شرایط محیط کار به دلیل نقص یا عدم استفاده از امکانات فنی و مهندسی و موازین پیشگیری غیر استاندارد باشد، چنانچه با رفع نقص و یا به کار گیری امکانات فوق بتوان این عوامل را به حد استتاندارد و مجاز رسانید جزء کارهای سخت و زیان آور محسوب نمی گردد.
مشاغلی که جزء موارد سخت و زیان آور محسوب می گردند:
کار در معادن اعم از تحت الارضی که ایجاب می نمید کارگران در تونل ها وراهرو های سر پوشیده به استخراج بپردازند.
تبصره-کار استخراج شامل جدا کردن و منفجر ساختن مواد از سطح کار،حمل مواد عملیات مربوط به انفجار ، اداره تاسیسات آب و برق در داخل معدن و به طور کلی هر گونه مباشرت و نظارتی که ایجاب نماید کارگر در تونل ها ، راهروها یا میله های معدن انجام وظیفه نمایند، می باشد.
حفر قنوات و چاه ها وفاضلاب ها و تونل های زیر زمینی و کار در مخازن سر بسته.
تخلیه و حمل مواد مذاب از کوره های مشغول به کار مستمر در مجاورت کوره های ذوب به نحوی که کارگر در معرض مستقیم حرارت یا بخارات زیان آور متصاعد از کوره باشد.
کارگرانی که مستقیما و مستمرا در امور تولید در کارگاه های دباغی ،سالامبور سازی و روده پاک کنی اشتغال دارند و کار مستمر در گندابروها، جمع آوری، حمل و دفن زباله های شهری
کارگرانی که مستمرا به امر جمع آوری و انتقال و انبار کردن کود(نظافت مستمر طویله، اصطبل، سالن های پرورش طیور) در واحد های دامداری طیور اشتغال دارند.
کار مستمر و مداوم در فضای باز و در ارتفاع بیش از ۵ متر از سطح زمین بر روی دکل ها ، اتقک های متحرک ، داربست ها و اسکلت ها.
کار مداوم بر روی خطوط و پست های انتقال برق با فشار ۶۳ کیلو وات و بالاتر
کارهایی که استمرار آنها موجبات ابتلا به بیماری های حاصل از اشعه را فراهم می آورد، نظیر کار با مواد رادیو اکتیو و قرار گرفتن در معرض پرتو های یونساز به تشخیص مراجع ذیصلاح و به استناد قانون حفاظت در برابر اشعه مصوب جلسه بیستم فروردین ماه ۱۳۶۸ مجلس شورای اسلامی.
کار در محل های با فشار محیط بیش از حد مجاز از قبیل غواصی
کار مستمر در محیط هایی که با وجود رعایت مقررات حفاظتی و ایمنی موجبات بیماری های گوشی و یا کری کارگر را فراهم سازد.
کار در امور سم پاشی باغات و اشجار و مزارع و ضد عفونی اماکن و طویه له ها و آشیانه های مرغداری در زمان سم پاشی
کارگرانی که مستقیما در امر تولید حشره کش ها اشتغال دارند
کار با وسایل دارای ارتعاش در حدی که برای سلامتی کارگر زیان آور باشد
مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت و بهداشت کار ، حد مجاز و استاندارد هر یک از مواد شیمیایی و عوامل بیولوژیکی و فیزیکی که در آیین نامه نامبرده شده است پس از تشکیل کمیته های تخصصی تعیین و جهت تصویب به شورای عالی حفاظت فنی پیشنهاد می نماید.
به منظور حسن اجرای مقررات این ایین نامه کمیته ای متشکل از اعضای زیر:
مدیر کل کار و امور اجتماعی استان که ریاست کمیته را عهده دار خواهد بود.
بازرس کار استان به انتخاب مدیر کل کار و امور اجتماعی
یک نفر نماینده از سازمان تامین اجتماعی استان
یک نفر پزشک یا کارشناس بهداشت حرفه ای با معرفی سازمان منطقه ای بهداشت،درمان و آموزش پزشکی استان
یک نفر نماینده کارفرما به انتخاب و معرفی کانون اتحادیه های صنفی استان
یک نفر نماینده کارگر به انتخاب و معرفی کانون هماهنگی شورای های اسلامی کار استان یا کانون انجمن های کارگران استان و یا مجمع نمایندگان کارگران استان
در هر استان و در محل اداره کل کار و امور اجتماعی و با وظائف زیر تشکیل می گردد
الف)تطبیق مشاغل سخت و زیان آور با مواد این آیین نامه و اعلام آن به مراجع ذیربط
ب)بررسی مشاغلی که در این آیین نامه به عنوان کار های سخت و زیان آور ذکر نگردیده است و از طرف کارگران یا کارفرمایان و یا سایر مراجع،سخت و زیان آوری آن تقاضا شده و اعلام نتیجه به شورای عتالی حفاظت فنی
ج)بررسی مواردی که شغل یا مشاغل با اتخاذ تدابیر لازم حالت سختی و زیان آوری آنها از بین رفته و در عداد مشاغل عادی در آمده اند و اعلام آن به مراجع ذیربط به منظور حذف مزایایی که به عنوان مزایای کار سخت و زیان آور پرداخت می گردیده است
قوانین مربوط به مشاغل سخت و زیان آور
-وظیفه کارفرمایان:
كارفرمايان كلية كارگاه ها مشمول قانون تأمين اجتماعي كه تمام يا برخي از کارهای آنها حسب تشخيص مراجع ذيربط جزء مشاغل زیان‌آور به حساب می روند، مكلف هستند ظرف دو سال از تاريخ تصويب اين قانون نسبت به ايمن‌سازي عوامل و شرايط محيط كار مطابق حد مجاز و استانداردهاي مشخص شده در قانون كار و آئين‌نامه‌هاي مربوطه به مشاغل سخت و زیان‌آور و ساير قوانين موضوعه در اين زمينه اقدام نمايند.
كارفرمايان كارگاههاي مشمول قانون تامين اجتماعي مكلفند قبل از ارجاع مشاغل سخت و زیان‌آور به بيمه‌شدگان، ضمن انجام معاينات پزشكي آنان از لحاظ قابليت و استعداد جسماني متناسب با نوع كارهاي رجوع داده شده (انجام معاینات بدو استخدام،موضوع ماده ۹۰ قانون تأمين اجتماعي)، نسبت به انجام معاينات ادواری آنان اقدام نمایند.
معاینات ادواری حداقل در هر سال نبايد كمتر از يكبار باشد و به منظور آگاهي از روند سلامتي و تشخيص به هنگام بيماري و پيشگيري از فرسايش جسمي و روحي انجام می شود. وزارتخانه‌هاي بهداشت، درمان وآموزش پزشكي و كار و امور اجتماعي مكلفند تمهيدات لازم را در انجام اين بند توسط كارفرمايان این کارها اعمال نمايند.
حمايت ها از کارگران مشغول به این مشاغل:
-افرادي كه حداقل بيست سال متوالي و بيست و پنج سال متناوب در مشاغل سخت و زیان‌آور (مخل سلامت) اشتغال داشته باشند و در هر مورد حق بيمه مدت مزبور را به سازمان پرداخته باشند، مي‌توانند تقاضاي مستمري بازنشستگي نمايند.
هر سال سابقه پرداخت حق بيمه در كارهاي سخت و زيان‌آور يك و نيم سال محاسبه خواهدشد. در صورتي كه بيمه‌شدگان مشاغل سخت و زیان‌آور موضوع اين تبصره قبل از رسيدن به سابقه مقرر در اين قانون دچار فرسايش جسمي و روحي ناشي از اشتغال در کارهای زيان‌آور گردند با تأئيد كميسیونهاي پزشكي (موضوع ماده ۹۱ قانون تامين اجتماعي) با هر ميزان سابقه خدمت از مزاياي مندرج در اين تبصره برخوردار خواهند شد.
