لغزندگی مهره کمر یا اسپوندیلولیستزیس (Spondylolisthesis)

کمردرد جزء موارد مبتلا به و شکایت عمده مراجعین در معاینات طب کار می باشد.در مطلب ذیل به یکی از دلایل عمده کمر درد پرداخته شده است.

مهره های ستون فقرات به واسطه ساختاری که دارند یک ساختمان پایدار و با ثباتی هستند.گاهی دلایلی از جمله تغییرات استخوانی و ژنتیک،پایداری ستون فقرات از بین می رود .در این موارد یک مهره کمر بر روی مهره زیرین خود لغزیده و به جلو می رود این موضوع باعث فشار روی اعصاب ودر نتیجه درد شدید کمر و پا می شود.

به سر خوردن رو به جلو یا عقب یک مهره یا قسمت شکسته شده مهره نسبت به مهره بعدی اسپوندیلولیستزیس (Spondylolisthesis)  گفته می‌شود. از طرفی وجود نقص یا شکستگی جزئی تحت عنوان شکستگی استرسی در یکی از مهره ها بدون حالت سر خوردن یا حرکت مهره، اسپوندیلولیزیس (Spondylolysis) نامیده می شود. این دو عامل، از علت های شایع کمردرد در کودکان و نوجوانان هستند.. اسپوندیلولیستزیس باعث بدشکلی ستون فقرات و تنگ شدن کانال نخاعی یا تحت فشار قرار گرفتن ریشه‌های اعصاب خروجی از نخاع می‌شود. لغزندگی مهره‌ها در ناحیه کمری بالاترین درصد شیوع را دارد، البته احتمال لیز خوردن مهره‌های پشتی (مهره‌های صدری) و مهره‌های گردن نیز وجود دارد.

 

 

شیوع:

حدوداً ۶ ـ ۵ درصد مردان و ۳ ـ ۲ درصد زنان دچار اسپوندیلولیستزیس می‌شوند.سر خوردن مهره‌ها مشکلی شایع در بین افرادی است که فعالیت‌های بدنی سنگین، مانند وزنه برداری، ژیمناستیک یا فوتبال انجام می‌دهند.مردان به دلیل فعالیت‌های بدنی شدیدتر، بیشتر از زنان دچار علائم این اختلال می‌شوند.اگرچه برخی کودکان زیر ۵ سال استعداد ابتلا به اسپوندیلولیستزیس را دارند یا حتی لغزش مهره تشخیص داده نشده دارند، لغزندگی مهره‌های خردسالان عارضه نادری است. اسپوندیلولیستزیس در بازه سنی ۱۰ ـ ۷ سال شیوع بالاتری دارد. افزایش فعالیت جسمی در دوران نوجوانی و بزرگسالی، همراه با فرسایش ناشی از زندگی روزمره باعث می‌شود که لیز خوردن مهره‌ها در دوران نوجوانی و بزرگسالی شیوع بالاتری داشته باشد.

عوامل خطر:

سابقه خانوادگی و ژنتیک،نقص مادرزادی،آسیب دیدگی مکرر یا کشش شدید مهره های کمر از عوامل خطر لیزخوردگی مهره‌ها است. ورزشکارانی مانند ژیمناست‌ها، وزنه برداران و مهاجمین فوتبالی که هنگام حرکات کششی، نیروی شدیدی به ستون فقرات وارد می‌کنند، بعبارتی در وضعیت هایپراکستنشن ستون فقرات قرار می گیرند، بیشتر مستعد آسیب مهره ها (اسپاندیلولیزیس و اسپاندیلولیستزیس) هستند.

علائم:

اکثر موارد لغزندگی مهره‌ با هیچ گونه علائمی همراه نیست و بیمار فقط زمانی متوجه مشکل خود می‌شود که سرخوردگی مهره در عکس رادیوگرافی گرفته شده برای تشخیص عارضه‌های دیگر دیده شود. درهر حال علائم شایع عبارت است از:

• درد کمر (شایع ترین علامت در این افراد بوده و می تواند بصورت زیر تظاهر یابد):

• احساس مشابه گرفتگی عضلانی
• با انتشار به باسن و قسمت پشت ران ها
• دردی که با فعالیت بدتر شده و با استراحت بهبود می یابد

• احساس سفتی در پشت کمر
• گرفتگی و انقباض عضلات همسترینگ
• دشواری در ایستادن و راه رفتن

بیماران با اسپوندیلولیستزیس شدید ممکن است تغییراتی در شکل ایستادن و راه رفتن داشته باشند، برای مثال بیمار اردک‌وار راه می‌رود. چون در این حالت انحناء رو به جلوی کمر بیشتر می‌شود، شکم جلوتر می‌آید. بالاتنه (قفسه سینه و …) کوتاه‌تر به نظر می‌آید و مشکل اسپاسم و گرفتگی عضلات پایین کمر پیش می‌آید. همینطور در بیماری شدید، بی حسی، گزگز و ضعف در یک یا هر دو پا ایجاد می شود که این علائم ناشی از فشار بر ریشه عصب ستون فقرات است.

عوارض

عوارض اسپوندیلولیستزیس عبارت است از درد مزمن پایین کمر یا پا، بی‌حسی، گزگز یا ضعف پاها. فشردگی شدید عصب‌ها باعث بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع می‌شود، البته این مشکل نادر است.

‌درمان

هدف از درمان، کاهش درد و بازگشت بیمار به ورزش ها و سایر فعالیت های روزانه است. درمان اولیه اسپوندیلولیستزیس محافظه کارانه و بر پایه علائم بیمار توصیه می‌شود. روند معمول درمان لیز خوردن مهره‌ها به شرح زیر است:

❶ درمان غیر جراحی:

• یک دوره کوتاه استراحت یا اجتناب از فعالیت‌هایی مانند بلند کردن اشیاء، خم شدن و ورزش کردن
• داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مثل ایبوپروفن و ناپروکسن می تواند به کاهش تورم و بهبود کمردرد کمک کند.
• فیزیوتراپی دامنه حرکتی مهره‌های کمری و همسترینگ را افزایش می‌دهد و همچنین عضلات مرکزی شکم را تقویت می‌کند.
• استفاده از بریس کمری در مدت زمان مشخص، حرکات کمری را محدود و به بهبود وضعیت بیمار کمک می کند.
• درمان‌های خانگی اسپوندیلولیستزیس مشابه درمان‌های درد پایین کمر است و شامل گرما درمانی، یخ درمانی و مصرف مسکن‌های بدون نسخه، مانند استامینوفن و داروهای ضدالتهابی می‌شود.

❷ درمان جراحی :

این روش در افرادی توضیح می شود که :

• درجات بالای لغزیدن مهره و بیماری شدید دارند
• لغزندگی که بطور پیشرونده در حال بدتر شدن است
• کمردردی که پس از یک دوره درمان غیر جراحی بهبود پیدا نکرده است.
• چنانچه درمان محافظه کارانه کمکی به تسکین علائم نکند، جراحی توصیه می‌شود. نوع جراحی به نوع لغزش مهره بستگی دارد. ترمیم بخش معیوب مهره به رفع علائم بیماران مبتلا به اسپوندیلولیستزیس کمک می‌کند.

تهیه و تنظیم:

دکتر پریسا فاضل کیا-متخصص طب کار و بیماری های شغلی

مهندس رویا محزون-کارشناس مهندسی بهداشت حرفه ای